Niet handig als een aankomend treinmachinist kleurenblind is. Of als een stukadoor in spe moeite heeft om boven zijn hoofd te werken. Werkgevers willen daarom graag weten of een sollicitant geschikt is voor de functie. Dat kan met een medische keuring, maar daar gelden strenge regels voor. Vijf vragen over de aanstellingskeuring.
Dorine van Kesteren
Aan het woord
Frederieke Schaafsma,
bijzonder hoogleraar arbeids- en bedrijfsgeneeskunde
Ernst Harderwijk,
bedrijfsarts en arbeidsjurist
1. Medisch keuren, wanneer mag dat?
Een aanstellingskeuring is een onderzoek naar de fysieke of psychische gezondheid van een sollicitant, als onderdeel van de sollicitatieprocedure. Maar let op: zo’n keuring is een uitzondering, geen regel. Het mag alleen als de functie risico’s kan opleveren voor de gezondheid of veiligheid van de werknemer of van andere mensen.
Keuren mag alleen als de functie risico’s kan opleveren voor de gezondheid of veiligheid van de werknemer of van anderen’
“Dat noemen we bijzondere functie-eisen. Stel dat iemand solliciteert als glazenwasser of boomverzorger. Klimmen en klauteren zijn een essentieel onderdeel van dat werk. Dus dan moet de werkgever zeker weten dat de rug en gewrichten van de sollicitant dat aankunnen”, zegt Frederieke Schaafsma, bijzonder hoogleraar arbeids- en bedrijfsgeneeskunde en lid van de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen van de SER.
Eerst moet de werkgever wel onderzoeken of er geen andere manieren zijn om de risico’s van een functie te beperken. Zo kan hij met organisatorische maatregelen voldoende afwisseling aanbrengen in de werkzaamheden. En hij kan technische hulpmiddelen inzetten, zoals tilliften en steekwagens.
“Maar ook in optimale arbeidsomstandigheden kan bijvoorbeeld een timmerman of heftruckchauffeur niet altijd om tillen heen. Het is dan het beste voor zijn gezondheid als hij fysiek daartoe in staat is. Dat is ook beter voor zijn collega’s, omdat die anders te veel tilwerkzaamheden moeten overnemen. En voor derden, omdat die anders het risico lopen een zak cement op hun hoofd te krijgen”, zegt bedrijfsarts en arbeidsjurist Ernst Harderwijk, die lid was van de werkgroep die de herziene Leidraad Aanstellingskeuringen heeft opgesteld (zie ook kader onderaan).
De bedrijfsarts beslist of een aanstellingskeuring voor een bepaalde functie terecht is. Na een positief advies informeert hij de werkgever over het doel en de inhoud van de keuring. “De keuring is beperkt tot de bijzondere functie-eisen. Iemand wordt dus niet over de hele linie gekeurd als het werk goede knieën vraagt, bij wijze van spreken”, zegt Schaafsma.
‘Iemand wordt niet over de hele linie gekeurd als het werk bijvoorbeeld om goede knieën vraagt’
De keuring mag verder alleen plaatsvinden aan het einde van de sollicitatieprocedure; de werkgever moet al van plan zijn om de sollicitant aan te nemen. Andere voorwaarde is dat in de vacaturetekst is opgenomen dat een aanstellingskeuring deel uitmaakt van de procedure. De werkgever moet de sollicitant ook van tevoren schriftelijk op de hoogte brengen over doel en inhoud van de keuring en over zijn of haar rechten. Voldoet de keuring niet aan de wettelijke voorwaarden? Dan heeft de kandidaat het recht om deze te weigeren.
Al deze regels staan in de Wet op de medische keuringen uit 1998. Harderwijk: “Het is logisch dat werkgevers graag willen dat iemand geschikt is voor de baan. Het risico van verzuim ligt immers bij hen. Maar aanstellingskeuringen mogen niet worden gebruikt om de ‘gezondste’ kandidaat te selecteren. Daarom zijn de regels zo streng.”
3. Wie krijgt de uitslag te horen?
Een geregistreerd bedrijfsarts voert de aanstellingskeuring uit. De arts informeert de sollicitant vervolgens over de uitslag. Aan de werkgever laat hij enkel weten of iemand wel of niet geschikt is bevonden. De bedrijfsarts mag geen medische informatie aan de werkgever doorgeven. Sollicitanten die het niet eens zijn met de uitslag, kunnen een herkeuring aanvragen.
Alléén de bedrijfsarts mag tijdens de keuring gezondheidsvragen stellen – en dan nog slechts vragen die relevant zijn voor de uitoefening van de functie. Sollicitanten zijn verplicht om dan de juiste informatie te verschaffen. Zeker als het gaat om gezondheidsproblemen die een belemmering zijn voor essentiële taken van de functie.
‘Vragen zoals “Bent u vaak ziek?” zijn een no go’
Vragen van werkgevers over de gezondheid van een kandidaat zijn verboden. ‘Bent u vaak ziek?’, is dus een no go. Schaafsma: “Toch komt het in de praktijk voor dat werkgevers, echt niet altijd te kwader trouw, gezondheidsvragen stellen tijdens het sollicitatiegesprek of op een sollicitatieformulier. Lang niet alle kandidaat-werknemers weten dat dit niet mag. Of soms willen mensen de baan zo graag, dat ze toch maar openheid van zaken geven.”
4. Hoe zit het met de psychische gezondheidsrisico’s?
Nederland is in de loop van de jaren een diensteneconomie geworden. We zijn met z’n allen ander soort werk gaan doen – en dus worden er ook andere eisen aan ons gesteld. “Beeldschermwerk, internet en alle communicatietechnologieën en informatiestromen vragen veel ons brein. Maar in de huidige regels voor aanstellingskeuringen ligt de nadruk vooral op fysieke belasting, en minder op cognitieve en mentale belasting. De volgende stap is om dit meer in evenwicht te brengen. Ik realiseer mij dat dit lastig is, aangezien we minder weten over het functioneren van het hoofd en dit ook minder meetbaar is”, zegt Schaafsma.
‘Het zou goed zijn ook psychologische assessments onder de regels voor aanstellingskeuringen te brengen’
Harderwijk: “Het aantal aanstellingskeuringen is de laatste tijd gedaald van 300.000 tot 30 tot 50.000 per jaar. Eigenlijk doen alleen defensie en de politie het nog op grote schaal. Daar staat tegenover dat er steeds meer psychologische assessments worden afgenomen. Zulk onderzoek zetten werkgevers in om de mentale belastbaarheid van sollicitanten vast te stellen. Dit is nu nog een ongereguleerd gebied. Het zou goed zijn om deze assessments onder de regels voor aanstellingskeuringen te brengen. Dat kan door ook psychologen formeel een rol te geven in de Wet op de medische keuringen. Op die manier worden de rechten van sollicitanten beter beschermd.”
Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.
Een verpleegkundige is zo goed als aangenomen op de kinder-ic van een ziekenhuis. Maar dan krijgt ze opeens te horen dat ze eerst nog een medische keuring moet ondergaan. Zij is onder behandeling voor een terugkerende depressie bij een psychiater en psycholoog. Mag zij de keuring weigeren?
Dit is een voorbeeld van een zaak waarover de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen (CKA) van de SER zich heeft gebogen. Als er problemen rijzen rond de procedure of uitslag van de aanstellingskeuring, dan kan de werkgever of sollicitant een klacht indienen bij deze commissie. De CKA geeft ook informatie en advies over wat wel en niet mag bij keuringen. Sollicitanten, werknemers, werkgevers, HR-functionarissen, ondernemingsraden, bedrijfsartsen en psychologen kunnen bij de commissie terecht.
Herziene leidraad Aanstellingskeuringen
De Leidraad Aanstellingskeuringen geeft werkgevers, bedrijfsartsen, sollicitanten en werknemers inzicht in de procedures en wettelijke mogelijkheden van aanstellingskeuringen. Doel is om de rechtspositie van de sollicitanten te beschermen en bij te dragen aan een goede uitvoering van de Wet op de medische keuringen.
De leidraad is dit jaar herzien. In de editie van 2015 werd vooral gekeken naar de medische geschiedenis van de sollicitant. Nu staat centraal of hij of zij in staat is om de functie uit te oefenen. Dus: niet nagaan of iemand eerder een rugoperatie heeft ondergaan, maar kijken of hij een kuub zand kan wegscheppen. Ofwel: laat maar zien dat je het kan. Op deze manier sluiten de keuringen beter aan bij de praktijk van de werkvloer. In de leidraad is ook een stappenplan opgenomen dat helpt om de functie-eisen te inventariseren en de keuring af te stemmen op de functie.
