Dossier Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer

Op het werk moet iedereen zich in elk opzicht en op elk moment veilig voelen. Toch hebben veel werkenden in Nederland te maken met grensoverschrijdend gedrag. In dit dossier Grensoverschrijdend gedrag vind je informatie, hulpmiddelen en handreikingen over het herkennen van dit gedrag, de wettelijke regels en maatregelen.

Grensoverschrijdend gedrag

Iedereen heeft recht op een sociaal veilige werkvloer. Een werkvloer waar mensen respectvol met elkaar omgaan, zichzelf kunnen zijn en open met elkaar kunnen communiceren. Helaas is dat voor ca. 20 procent van de werkenden nu niet het geval. Zij hebben te maken met grensoverschrijdend gedrag door klanten, collega’s of leidinggevenden. Denk maar aan alle nieuwsberichten over bijvoorbeeld The Voice, De Wereld Draait Door en het ministerie van VWS.

Grensoverschrijdend gedrag is een verzamelterm voor alle vormen van gedrag waarbij de ene persoon de grenzen van de andere persoon niet respecteert: fysiek, verbaal of non-verbaal. Dat ervaart iemand dan als bedreigend, vernederend of intimiderend. In principe is de persoonlijke grens leidend; gedrag is grensoverschrijdend als iemand dat zo ervaart. Of als het gedrag de grenzen overgaat die zijn vastgelegd in de organisatie, zoals gedragscodes en huisregels. Natuurlijk ook als het gedrag wettelijke grenzen overgaat, zoals bij racisme of aanranding.

Grensoverschrijdend gedrag kan verschillende vormen aannemen:

pesten (bijvoorbeeld buitensluiten of vernederen);
intimidatie (bijvoorbeeld schelden of bedreigen);
seksuele intimidatie (bijvoorbeeld ongewenste aanrakingen of opmerkingen, aanranding of verkrachting);
discriminatie (bijvoorbeeld op grond van afkomst, leeftijd of seksuele gerichtheid);
lichamelijke agressie (bijvoorbeeld slaan of schoppen).

Wat zegt de Arbowet?

In de Arbowet (voluit Arbeidsomstandighedenwet) staat dat werkgevers de zorgplicht hebben om werknemers zoveel mogelijk te beschermen tegen psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Onder deze arbeidsbelasting valt ongewenst, grensoverschrijdend gedrag. Werkgevers moeten dus beleid maken om PSA te voorkomen of te beperken. In een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) moeten ze de risico’s in kaart brengen. In het bijbehorende plan van aanpak komen vervolgens de maatregelen te staan.

Hoe voorkom je grensoverschrijdend gedrag?

Het is belangrijk om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Een sociaal veilig werkklimaat beschermt de medewerkers én zorgt voor meer werkplezier, een hogere arbeidsproductiviteit en een lager ziekteverzuim.

Er zijn verschillende preventieve maatregelen:

Creëer een cultuur en organisatiestructuur waar ruimte is voor diversiteit en waar respectvol wordt samengewerkt. Doe dit op basis van een duidelijke strategie. Hoe je dit aanpakt, staat in de Handreiking Ongewenst gedrag van de SER en de Handreiking cultuurverandering op de werkvloer van de Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld (RCGOG).
Zorg voor een diverse organisatie. De volgende diversiteitswijzers van SER Diversiteit in Bedrijf kunnen daarbij een hulpmiddel zijn: over de bedrijfscultuur, over werken naar vermogen (mensen met een arbeidsbeperking) en over LHBTI+ op de werkvloer.
Stel samen met werknemers een duidelijke gedragscode op en draag deze ook uit. Zie hiervoor de Handreiking Gedragscode (on)gewenste omgangsvormen van TNO.
Breng de risico’s op grensoverschrijdend gedrag in kaart en pak deze zoveel mogelijk aan bij de bron. De risico’s van pesten, discriminatie en seksuele intimidatie zijn te vinden in de Wegwijzer Pesten, de Wegwijzer Discriminatie op het werk en de Wegwijzer Seksuele intimidatie op het werk van TNO.
Ga met elkaar het gesprek aan over seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. De rijksoverheid wil dit stimuleren met de publiekscampagne ‘Met elkaar trekken we de grens’, die van start gaat op 19 maart 2024. Handvatten en tools staan op metelkaartrekkenwedegrens.nl.
Wil je weten of je genoeg doet? Check het PSA-beleid met deze zelfinspectietool van de Arbeidsinspectie.

Wat te doen bij grensoverschrijdend gedrag?

Komt grensoverschrijdend gedrag toch voor? Dan is het belangrijk dat de interne procedures op orde zijn en worden opgevolgd. In deze handreiking van de RCGOG staat hoe je als werkgever moet omgaan met een melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze handreiking is ook bruikbaar bij meldingen van andere vormen van grensoverschrijdend gedrag.

Er zijn verschillende curatieve maatregelen:

Stel een onafhankelijke en deskundige vertrouwenspersoon aan. Meer informatie hierover vind je in deze video van het Arboportaal, de Wegwijzer Vertrouwenspersoon ongewenste omgangsvormen op de werkvloer van TNO en het informatieblad over professionele vertrouwenspersonen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Stel een klachtenregeling op en richt een klachtencommissie in. Het indienen van een officiële klacht is de volgende stap als slachtoffer en dader er samen niet uitkomen of de situatie te ernstig is. Een klachtencommissie – of een gelijkwaardig alternatief – is onderdeel van het wettelijk verplichte PSA-beleid.
Stel een sanctiebeleid op en handhaaf dit ook.
Lees in deze basisinspectiemodule meer over hoe de Arbeidsinspectie het beleid van bedrijven rond grensoverschrijdend gedrag beoordeelt.

Gezamenlijke aanpak werkgevers én werknemers

Werkgevers- en werknemersorganisaties, verenigd in de Stichting van de Arbeid, werken aan een gezamenlijke aanpak tegen grensoverschrijdend gedrag. Zij ondersteunt werkgevers en werknemers in het land om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te voorkomen en aan te pakken. Zo organiseerde de Stichting in november 2023 een inspiratiebijeenkomst over preventie. Deze bijeenkomst zal voortaan jaarlijks plaatsvinden. Daarnaast zijn er omstanderstrainingen, waaraan werknemers zowel individueel als via hun organisatie kunnen deelnemen. De activiteiten van de Stichting worden de komende maanden uitgebreid. Daarover volgt informatie in dit dossier.