Podcast 18: De kracht van medezeggenschap | Brede welvaart

Het moment dat medezeggenschap goed in een organisatie is ingebed, draagt dat bij aan kwalitatief betere besluitvorming.

Het zoeken naar consensus en het overleg – dat is in Nederland door de jaren heen zowel bejubeld als bekritiseerd. Je hebt de denkers nodig en de doeners, en je moet het samen doen.

Welkom bij dit speciale seizoen van Impact in de Polder over brede welvaart, een podcast van de Sociaal-Economische Raad: de plek waar werkgevers, werknemers en onafhankelijke experts advies geven over de grote uitdagingen van deze tijd.

Eén ding is mij als maker van deze podcast duidelijk geworden: in Nederland zijn we dol op overleg. We vinden inspraak en medezeggenschap belangrijk. Maar waarom eigenlijk? Wat heeft een werknemer, een werkgever of de samenleving daaraan? En vooral: wat betekent medezeggenschap voor brede welvaart? Welke rol speelt inspraak bij het bereiken van een samenleving die oog heeft voor mens, economie en milieu?

De rol van medezeggenschap

Medezeggenschap speelt een belangrijke rol op verschillende niveaus. In de Nederlandse overlegeconomie gaat het over inspraak van sociale partners – werkgevers, werknemers en zelfstandigen – in beleid dat hen raakt. Hun belangen staan vaak op het spel: denk aan de toekomst van sectoren, werkloosheidsuitkeringen, arbeidsongeschiktheid en arbeidsomstandigheden.

Je kunt niet over de rug van mensen heen nadenken over hoe je brede welvaart bereikt; dat moet je samen doen. Binnen de SER doen we dat ook met meer partijen dan alleen sociale partners – bijvoorbeeld met mantelzorgers of milieuorganisaties. De kern is: praten met de mensen die het betreft.

Waarom is dat belangrijk? Soms lijkt overleg traag, maar het zorgt ervoor dat niet één partij of alleen bedrijven de macht hebben. We proberen belangen zorgvuldig af te wegen en zo draagvlak te creëren. Dat versterkt onze democratie en maakt besluiten duurzamer.

Er is tegenwoordig wel meer institutioneel wantrouwen, maar juist daarom is het belangrijk te laten zien dat inspraak serieus wordt genomen.

Overleg en brede welvaart

Uiteindelijk draagt medezeggenschap bij aan een eerlijke verdeling van de lusten en lasten van brede welvaart. Onze economie verandert door digitalisering, AI, verduurzaming en klimaatverandering. Dat vraagt nieuwe investeringen en aanpassingen.

Medezeggenschap helpt om te zorgen dat die veranderingen haalbaar en uitvoerbaar blijven. Werken aan brede welvaart is ook: kijken bij wie de welvaart terechtkomt, en of dat eerlijk is verdeeld. Daarvoor heb je dialoog en inspraak nodig.

Hoe medezeggenschap is georganiseerd

Nederland heeft een gelaagd systeem. Op de werkvloer is er inspraak via ondernemingsraden – de basis van de medezeggenschap. Dat geeft werknemers grip op hun werk en zorgt voor goed en veilig werken.

Op sectorniveau zijn er cao’s, waarin vakbonden, zzp’ers en werkgevers afspraken maken over scholing, werk-naar-werktrajecten en meer. En op nationaal niveau zijn er overlegorganen zoals de Stichting van de Arbeid en de SER, waar we tot adviezen en akkoorden komen die richting geven aan beleid.

Medezeggenschap is dus aanwezig op alle niveaus van onze economie.

Brede belangen

Een ondernemingsraad kijkt niet alleen naar winst, maar ook naar werkplezier, veilig werken en werkgeluk. Dat draagt bij aan goed functionerende, winstgevende bedrijven. Tegelijkertijd moeten ondernemingen ook rekening houden met belangen van natuur, milieu en omwonenden.

Bestuurders hebben de verantwoordelijkheid om al die belangen mee te wegen. Ondernemingsraden kunnen daarbij helpen door maatschappelijke thema’s te agenderen. Bij grote kwesties, zoals bij Schiphol, kan daarnaast een aparte maatschappelijke adviesraad worden ingesteld. Maar meestal kunnen bestaande raden die brede verantwoordelijkheid prima invullen.

Van theorie naar praktijk

Medezeggenschap zit in het hart van de SER. Ruben Houweling, kroonlid van de SER en hoogleraar arbeidsrecht, houdt zich er dagelijks mee bezig.

Hij vertelt dat medezeggenschap in het begin voor hem wat afstandelijk leek – een juridisch onderwerp met veel regels en procedures. Maar zodra hij ermee aan de slag ging, ontdekte hij hoe fundamenteel het is.

Onderzoek laat zien dat 70% van de bedrijven die verplicht zijn een ondernemingsraad te hebben, er ook daadwerkelijk één heeft. Maar dat betekent dat 30% dat niet doet. Dat komt deels omdat medezeggenschap wordt gezien als ‘gedoe’, zowel door werkgevers als werknemers.

Toch blijkt dat veel vooroordelen niet op feiten zijn gebaseerd. Als je het gesprek aangaat, verdwijnt dat beeld vaak. En dan zie je wat medezeggenschap werkelijk brengt: betere gesprekken en betere besluiten.

Wanneer medezeggenschap goed is ingebed, verbetert dat de kwaliteit van besluitvorming. Goede ideeën worden in de praktijk vaak nog beter als werknemers kunnen meepraten. De tijdsinvestering aan de voorkant betaalt zich later uit in draagvlak en soepelere uitvoering.

Medezeggenschap betekent niet “meebeslissen”, maar “meezeggen”: zeggen wat goed gaat, wat beter kan en wat werkt in de praktijk.

De kracht van de polder

Onze Nederlandse poldercultuur – waarin werkgevers en werknemers samen aan tafel zitten – is in veel landen uniek. In landen als Frankrijk staan die groepen vaak lijnrecht tegenover elkaar.

Hoewel medezeggenschap in Europese richtlijnen is vastgelegd, gaat Nederland relatief ver. In sommige gevallen hebben ondernemingsraden zelfs instemmingsrecht: een besluit kan pas doorgaan met hun goedkeuring. Dat is een serieuze vorm van inspraak.

Medezeggenschap en brede welvaart

Kan je brede welvaart bereiken zonder medezeggenschap? Waarschijnlijk niet. Thema’s als duurzaamheid en inclusiviteit moeten niet alleen van bovenaf worden geregeld, maar juist ook vanuit bedrijven zelf worden vormgegeven.

Dat begint bij de ondernemingsraad, waar werknemers en bestuurders samen nadenken over de toekomst van hun organisatie.

Ook milieuvraagstukken horen daarbij. Ondernemingsraden kunnen meepraten over de impact van hun bedrijf op milieu, diversiteit en omgeving. Hun taak is het bevorderen van het succes van de onderneming – niet alleen van werknemersbelangen, maar van het geheel.

Zo denken ondernemingsraden strategisch mee: is ons product nog toekomstbestendig? Past onze bedrijfsvoering bij de samenleving van morgen?

In transitie

In tijden van grote veranderingen – denk aan AI, klimaatverandering en geopolitieke spanningen – is medezeggenschap belangrijker dan ooit. Ondernemers zijn vaak gericht op de korte termijn, maar ondernemingsraden kunnen helpen het gesprek te voeren over de toekomst.

Door samen vooruit te kijken, voorkomen bedrijven dat ze later achter de feiten aanlopen. Medezeggenschap helpt organisaties koers te houden in onzekere tijden.

De praktijkstem

Annelie Bijpost, senior purser bij KLM en voorzitter van de Stichting Multinationale Ondernemingsraden, vertelt hoe zij in de medezeggenschap terechtkwam. Vanuit haar werk wilde ze meedenken over oplossingen en bijdragen aan verbeteringen.

Ze benadrukt dat de praktijktoets van beleid essentieel is. Werknemers weten als geen ander hoe beleid uitpakt op de werkvloer. Waarom zou je dure adviesbureaus inhuren als je eigen medewerkers die kennis hebben?

Een goed functionerende ondernemingsraad zorgt voor balans tussen bedrijfsbelang en werknemersbelang. Vakbonden behartigen vooral de werknemerskant, maar de ondernemingsraad zoekt juist naar evenwicht.

In de praktijk is het soms lastig om mensen te vinden die zich willen inzetten voor de ondernemingsraad. Niet elke werkgever biedt daar voldoende tijd of ruimte voor, terwijl dat wettelijk wel hoort. Toch levert deelname veel op: je kunt echt bijdragen aan het succes van het bedrijf.

Volgens Annelie floreert een organisatie pas echt als beleid en praktijk elkaar versterken.

Je hebt denkers én doeners nodig. De bedrijfsleiding is geen vijand, en medezeggenschap is geen verplicht nummer. Het gaat om samenwerken aan hetzelfde doel: een goed functionerend bedrijf met oog voor mens en maatschappij.

Slot

In deze aflevering hoorde je hoe medezeggenschap werkt – van de SER tot de werkvloer.
Kim Putters liet zien dat inspraak de sleutel is tot draagvlak.
Ruben Houweling toonde dat het geen gedoe hoeft te zijn, maar juist leidt tot betere besluiten.
En Annelie Bijpost maakte duidelijk hoe belangrijk de stem van de praktijk is.

Bedankt voor het luisteren naar Impact in de Polder, een podcast van de Sociaal-Economische Raad.
Presentatie en onderzoek: Marnix Kluijters.
Productie en regie: Max Bogaert.
Redactie: Thomas Blom, vanuit de SER.