Speech bij de opening van de bijzondere gezamenlijke raadsvergadering vanwege 75 jaar SER en 80 jaar Stichting van de Arbeid
Openingsspeech van Kim Putters
29 oktober 2025
Het gesproken woord geldt.
Hierbij open ik deze bijzondere, gezamenlijke vergadering van de Sociaal-Economische Raad en de Stichting van de Arbeid op deze historische plek.
Welkom aan alle raads- en bestuursleden!
Een bijzonder welkom aan u, Majesteit, aan de voorzitters van de Tweede en de Eerste kamer, mevrouw Vos en de heer Bosma, overige vertegenwoordigers van Hoge Colleges van Staat, aan minister-president Schoof, en minister Paul.
Mevrouw Adema, Commissaris van de Koning, burgemeester Smid van Sint-Michielsgestel en voormalige voorzitters van de SER en de Stichting van de Arbeid.
Welkom aan onze collega’s in Den Haag die meekijken en iedereen die deze bijeenkomst volgt via de livestream.
Vandaag vieren we 75 jaar Sociaal-Economische Raad en 80 jaar Stichting van de Arbeid.
Dat deze buitengewone vergadering plaatsvindt in Sint-Michielsgestel, heeft een bijzondere reden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in het voormalig kleinseminarie Beekvliet, en ook hier in de Ruwenberg, honderden politici, ondernemers, vakbondsbestuurders, kunstenaars en wetenschappers gegijzeld. Zij waren een levend onderpand voor de Duitsers.
Onder de gegijzelden waren Jan de Quay en Willem Drees, beiden later minister-president, industrieel Frits Philips, SDAP-voorman Willem Banning, Rotterdams burgemeester Pieter Oud, de latere Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen.
De bezetter dreigde bij verzetsdaden in het land gijzelaars te fusilleren. Een dreigement dat tot uitvoer werd gebracht. Toch ontmoedigde dit de gijzelaars niet. Sterker: het gijzelaarskamp werd een broeinest van cultuur, kunst, politiek, filosofie.
Vanuit hun verschillende achtergronden dachten ze samen na over de toekomst van onze samenleving, de economie en het bestuur van ons land, na de bevrijding. En ze ontdekten, ondanks de sterk aanwezige en voelbare verzuiling, wat hen daarbij verbond.
De kiem van de inrichting van naoorlogs Nederland werd hier gelegd. Net als de kiem van onze overlegeconomie. In de “Geest van Gestel”.
Ferdinand Sassen, zoon van één van de gegijzelden, hier vandaag aanwezig, vertelt hun verhaal in de video waar we nu naar gaan kijken.
De Tweede Wereldoorlog gaf ons de opdracht mee onze democratische rechtsstaat, gebouwd op vrede en recht, te verdedigen om ieders vrijheid te beschermen. De overlegeconomie draagt daar wezenlijk aan bij.
Daags na de bevrijding werd een pamflet aan alle werkgevers en werknemers van Nederland openbaar met de aankondiging van de oprichting van de Stichting van de Arbeid:
“Werkgevers en werknemers, beseft hierbij Uw taak. Dat is de taak om in eendrachtige samenwerking te arbeiden aan de opbouw van ons land.”
Dirk Stikker, later minister, Eerste Kamerlid, Secretaris-Generaal van de NAVO en medeoprichter van de VVD, nam hiertoe vanuit de werkgevers het initiatief. Hij vormde samen met Evert Kupers, NVV-vakbondsvoorzitter en later PvdA Tweede Kamerlid, het eerste voorzitterschap van de Stichting van de Arbeid. Samen de schouders eronder met langjarig commitment naar elkaar en naar de Nederlandse samenleving.
Ik citeer daarnaast minister-president Willem Drees bij de instellingsvergadering van de SER in 1950:
“Een sociaal-economische politiek die door ons volk niet begrepen wordt, kan op den duur nimmer succes hebben. Ze kweekt misverstand en wanbegrip, waarmede wantrouwen veelal gepaard gaat.”
Twee citaten die vandaag betekenis hebben. Nederland gaat naar de stembus voor een nieuwe Tweede Kamer. Maar, de politiek heeft ook maatschappelijk draagvlak nodig. Samenwerking met het bedrijfsleven en werkend Nederland is cruciaal om ‘misverstand, wanbegrip en wantrouwen’ tegen te gaan.
De ervaringen van werkgevers en vakbonden tijdens de oorlog met de oorlogseconomie, polarisatie, armoede en ongelijkheid, leidden ertoe dat Nederland zich tijdens de wederopbouw ontwikkelde tot een sociale markteconomie.
Een economie waarin sociaal beleid is verweven met economische activiteiten. Waar geld verdienen én goede werkomstandigheden naast elkaar bestaan. Het doel was, en is, om via een sterke sociale dialoog, tegengestelde belangen, vreedzaam te overbruggen. Vanuit het gezamenlijk besef dat onze welvaart en welzijn het beste gediend zijn met samenwerken en overleg tussen overheid, werkgevers en werknemers. Én dat we elkaar hierbij niet loslaten, ook niet als het even moeilijk wordt.
De SER en de Stichting van de Arbeid werden plekken van samenkomst voor vertegenwoordigers van democratisch georganiseerde werknemers- en werkgeversorganisaties, waar ervaringen en kennis tot gezamenlijke wijsheid en oplossingen leidden. Met kroonleden die daar vanuit kennis en expertise aan bijdragen. Onderling commitment aan het grotere belang: wederopbouw, welvaart en vrijheid!
We zijn inmiddels aanbeland in 2025. Bestaat die Geest van Gestel nog?
De wereld is veranderd, ons land is veranderd.
Polarisatie en kansenongelijkheid nemen toe en het vertrouwen in politieke en economische instituties staat onder druk. In een wereld die sneller verandert dan veel mensen kunnen bijhouden, groeien onderlinge afstand en onbegrip. Juist daarom zijn plekken van ontmoeting nodig waar samengewerkt wordt aan oplossingen. De SER speelt hierbij een verbindende rol.
De enorme uitdagingen rond digitalisering, klimaat, veiligheid, onderwijs, zorg en geopolitiek vragen om een samenhangende aanpak, voorbij de waan van de dag en voorbij onze eigen landsgrenzen Europa in.
Nederland heeft opnieuw behoefte aan doorbraken.
Uw grootmoeder, Majesteit, Koningin Juliana, sprak in de Troonrede van 1950 over de veerkracht waarmee ons volk de gevolgen van oorlog en bezetting te boven wist te komen en dat daar vertrouwen uit kon worden geput voor de toekomst. In de Troonrede van dit jaar – 75 jaar later – sprak u opnieuw over die veerkracht en over vertrouwen.
Werkend en ondernemend Nederland zetten er destijds en nog steeds samen de schouders onder. Wij doen vandaag een krachtige oproep aan de politiek om opnieuw, samen met ons, te kiezen voor eenzelfde verbinding en samenwerking.
Vanzelfsprekend schuurt de overlegeconomie regelmatig, maar niet zonder stappen vooruit. Van het Akkoord van Wassenaar tot het Energieakkoord, Pensioenakkoord, de arbeidsmarkthervormingen en recente voorstellen rond arbeidsmigratie. Dit werkt alleen als mensen, ondanks verschillen, vanuit respect en vertrouwen blijven zoeken naar gedeelde belangen, in een cultuur van luisteren, geven en nemen.
Het gaat in 2025, niet om wederopbouw en herstel na oorlog, maar om een noodzakelijke wederombouw van onze naoorlogse economie. Economische ontwikkeling moet duurzamer worden en mensen gelijkere kansen bieden. Niet eenvoudig, gezien de vele opvattingen hierover.
We staan voor langetermijnkeuzes, die vragen om een gedeelde visie op de toekomst van onze economie, waarmee we bijdragen aan een land waarin het voor eenieder fijn is om te leven. Daar is commitment voor nodig aan iets dat groter is dan onszelf. Bereidheid te handelen vanuit wat ons verbindt, met aandacht voor wie zich onvoldoende gehoord voelt en voor generaties na ons.
Laat de gijzelaars in Beekvliet hierbij onze inspiratiebron zijn. Te midden van machteloosheid toonden zij moed. Niet meteen met revolutionaire ideeën, maar daar begon wel de heroriëntatie van het leiderschap in Nederland: hoe konden zij als leiders recht doen aan de lessen van hun tijd en boven deelbelangen uitstijgen? Dit is vandaag óók de vraag aan óns.
De vraag aan werkgevers en werknemers die in de Stichting van de Arbeid samenwerken aan een economie, samenleving en milieu die in balans moeten komen. Bij afspraken over loonontwikkeling, cao’s en pensioenen. Het pamflet uit 1945 sprak over
‘normale werk- en rusttijden; krachtige bevordering van de werkgelegenheid; bouw van goede en ruime arbeiderswoningen; herziening van lonen en prijzen ter verbetering van het levenspeil; directe verbetering van de uitkeringen aan ouden van dagen; en krachtige bevordering van de volksgezondheid’.
Een redelijk herkenbaar lijstje, maar het moet duurzamer.
In de SER werken werkgevers, zelfstandigen, werknemers en kroonleden vandaag samen aan langeretermijn oplossingen om ruimte voor doorbraken en draagvlak te realiseren. Dat gaat nu over arbeidsmigratie, arbeidsongeschiktheidsvoorzieningen, fiscaliteit en arbeidsproductiviteitsgroei.
Het polderen zit in ons bestuurlijk weefsel: het vermogen om via dialoog tot gezamenlijke richting te komen. Waar vroeger zuilen moesten worden doorbroken, vraagt het nu om het doorbreken van bubbels waarin mensen elkaar soms kwijt zijn geraakt. De kracht van toen, het overbruggen van verschillen, kan ons ook vandaag vooruithelpen. Sociale partners spelen daarbij een sleutelrol. Blijf luisteren en verbinden. Zo werk je aan vertrouwen in de toekomst. Niet eenvoudig, wel noodzakelijk.
Wij bieden het platform om samen te komen en te werken aan gedragen uitkomsten. Dat vraagt een overheid die meewerkt, maar ook dat we zelf meebewegen en stappen zetten in bedrijven, sectoren en CAO’s. We doen dat ook en bieden daarmee stabiliteit in een verdeeld politiek landschap.
Als er geen SER en Stichting van de Arbeid zouden bestaan, zou ik ons daarom willen uitvinden. De samenstelling van de raad is vandaag gelukkig veel diverser en inclusiever dan vroeger. Zo maken vrouwen en jongeren nu vanzelfsprekend en integraal onderdeel uit van de SER. Kroonleden worden via open sollicitatie geselecteerd. Sociale partners zijn nog steeds democratisch georganiseerd. Sinds 2023 kennen we zzp-vertegenwoordiging aan tafel. We gebruiken verschillende participatievormen voor belanghebbenden, van natuur- en milieuorganisaties tot mantelzorgers. Alleen in verbinding met de leefwereld van mensen blijven wij en andere instituties betekenisvol.
Onze overlegeconomie brengt verantwoordelijkheid met zich mee voor het algemeen belang. Daarom zeg ik tegen onszelf: neem die verantwoordelijkheid. Blijf in gesprek, richt de blik naar buiten en toon leiderschap.
Vandaag markeert een kruispunt. Versterken in plaats van verzwakken van onze democratische rechtstaat. Een overlegeconomie en geen vechteconomie. Polderen in plaats van polariseren. In 1945 betekende dat:
Werkgevers: Houdt Uw poorten open.
Werknemers: Vervult Uw plicht.
Het Vaderland heeft allen nodig.
Een nieuwe toekomst ligt voor ons.
Aan de Arbeid!
Onze gezamenlijke inzet blijft komende tijd opnieuw hard nodig. Ik gebruik vandaag deze woorden:
Nederland wil vooruit.
Ondernemers en werkenden, bundel je krachten.
Ouderen en jongeren, werk mee aan die toekomst.
Neem dappere besluiten, toon lef en moed.
Schouders eronder, aan de slag!
Dank u wel.
