• 
• 

Maatschappelijk verantwoord werkgeven: "the right, legal and smart thing to do"

1 juli 2025

Het gesproken woord geldt.

We staan hier op de set van Soldaat van Oranje. In de Tweede Wereldoorlog namen de Duitsers bijna 1.200 leiders uit de politiek, het bedrijfsleven en de wetenschap gevangen in gijzelaarskamp Beekvliet in Sint-Michielsgestel. In gevangenschap hadden ze de mogelijkheid met elkaar te praten en na te denken over de toekomst. Gevangenen zoals onze latere premiers Drees, Schermerhorn en De Quay, maar ook CEO’s als Frits Philips ontwierpen daar het naoorlogse bestuur, dat we vandaag de overlegeconomie en de polder noemen. Een week na de oorlog werd de daar bedachte Stichting van de Arbeid opgericht die dus 80 jaar bestaat, en iets later de SER, die nu 75 jaar bestaat. Zo moest teveel machtsconcentratie in politieke hand worden voorkomen en maatschappelijk draagvlak worden gemobiliseerd. Rechtvaardige wederopbouw met oog voor bestrijding van armoede en ongelijkheid. Opnieuw staan we voor grote uitdagingen. Ik noem het de wederombouw of verbouw van onze economie, waarbij de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven en samenwerking met de overheid onmisbaar zijn.

De SER gebruikt daarbij nu brede welvaart als kompas: een samenleving waar economie, milieu en maatschappij in balans zijn. Met uitdagingen als vergrijzing, digitalisering, AI, stagnatie in reële groei, geopolitieke spanningen, ongelijkheid en klimaatverandering, is denken vanuit brede welvaart urgent. Niet alleen inkomen en verdienvermogen, maar ook werkzekerheid, inclusie, een schone en gezonde leefomgeving, een sterk sociaal netwerk, goede zorg en goed onderwijs vragen nieuw ondernemerschap en maatschappelijke verantwoordelijkheid. We zien die noodzakelijke verschuiving naar maatschappelijk verantwoord werkgeverschap (MVW).

Binnen bedrijven betekent dit dat waardig werk centraal staat: aandacht voor zingeving, welzijn, voldoening, waardering, sociale verbondenheid en een adequate beloning. Het vraagt om gedeelde verantwoordelijkheid van zowel werkgever als werknemer. Maatschappelijk verantwoord werkgeverschap gaat verder dan goed werkgeverschap: het is een geïntegreerde aanpak waarin bedrijven zowel economische doelen als maatschappelijke impact serieus nemen, zoals inclusie, duurzame keuzes, ontwikkelingsmogelijkheden voor medewerkers en maatschappelijke bijdrage – voor vandaag én de toekomst.

De vraag is nu: waarom is dit juist nú zo belangrijk?

Nieuwe verwachtingen en verantwoordelijkheid ten opzichte van de maatschappij
Jaren geleden sprak ik ook het AWVN-congres toe, als SCP-directeur, met een oproep om de maatschappelijke scheidslijnen te verkleinen, door o.a. meer te kijken naar wat mensen op de werkvloer of buiten het werkproces kunnen, en willen, waar ondersteuning nodig is, hoe je inclusief werkgever kunt zijn. Dat is voor kansengelijkheid, talentontwikkeling en arbeidsproductiviteit van belang, maar uiteindelijk ook voor verdienvermogen. Zeker gezien de arbeidsmarktkrapte, het investeringsklimaat en voor het vertrouwen van mensen in instituties, zoals overheden en bedrijven.

Maatschappelijk verantwoord werkgeven raakt daar opnieuw aan, en lijkt met de genoemde actuele uitdagingen en ontwikkelingen relevanter dan ooit – werkgevers spelen een steeds belangrijkere rol bij het tegengaan van maatschappelijke scheidslijnen en polarisatie. U bent méér dan economische spelers: u creëert ook ontmoetingsplaatsen. Plekken waar mensen met verschillende achtergronden, overtuigingen en perspectieven dagelijks samenwerken. Juist dáár, in de werkomgeving, ligt de kans op verbinding en sociale samenhang.

Als SER willen wij daaraan bijdragen en werkgevers en werknemers ondersteunen. Enerzijds door intern te zorgen voor inclusieve, veilige, ontwikkelingsgerichte werkplekken en anderzijds door extern te communiceren waar je als bedrijf voor staat, wat breder is dan alleen geld verdienen.

De ‘license to operate’ is immers veranderd: die wordt niet langer alleen bepaald door een succesvol verdienmodel. Een bedrijf verdient zijn ‘license to operate’ mede door zijn maatschappelijke betrokkenheid, en via de manier waarop het investeert in mens en maatschappij - hierin is zichtbaarheid waar je voor staat belangrijk. Zoals genoemd door Jan Willem Bolderdijk, professor op de UvA tijdens de SER IMVO dag van 19 mei: “Doing good louder – woorden spreken soms luider dan daden. Je hebt als bedrijf meer invloed dan je denkt: bedrijven kunnen verandering triggeren door publiekelijk af te wijken en zich uit te spreken”.

Maatschappelijk verantwoord werkgeven is niet alleen in het belang van hun werknemers en de maatschappij, maar uiteindelijk ook in werkgevers hun eigen belang: scheidslijnen, polarisatie en afnemend vertrouwen in de economie zijn slecht voor het investeringsklimaat en het verdienvermogen.

Nieuwe verwachtingen en verantwoordelijkheid ten opzichte van eigen werknemers
Niet alleen de rol van werkgevers ten opzichte van de maatschappij is veranderd, maar ook de relatie tussen werknemer en werkgever. Juist in deze tijd, waarin maatschappelijke en geopolitieke ontwikkelingen steeds meer aandacht vragen, hechten werknemers er veel waarde aan dat hun werkgever oog heeft voor hun welzijn én voor de wereld om hen heen. En tevens ook intern de ruimte biedt voor een dialoog hierover. Zo kiest jong talent vaker voor zingeving, duurzaamheid en een inclusieve werkomgeving, maar ook voor zekerheid en inkomen.

Daarom is het belangrijk dat Jong AWVN – ook erg actief in het SER Jongerenplatform - vandaag aanwezig is: zij vertegenwoordigen een generatie die terecht vragen stelt over hoe werk past binnen een toekomstbestendige samenleving. De opkomst van AI, de noodzaak van een leven lang ontwikkelen, én de overgang naar een nieuwe economie vragen om een andere invulling van werk en werkgeverschap. Deze veranderingen raken de kern van wat werk is, maar ook wat goed werkgeverschap betekent tegenover je werknemers. Nu, maar ook voor de wereld van morgen. Dat is waar brede welvaart ook over gaat.

De rol van HR-professionals is essentieel in maatschappelijk verantwoord werkgeverschap. HR-professionals zijn dagelijks bezig met cao’s, personeelstekorten, verzuim, pensioen. Maatschappelijk verantwoord werkgeverschap kan als iets extra’s klinken, maar is dat juist niet. Het is verweven met al die thema’s. Veel HR-professionals dragen hier al deels aan bij, zonder het specifiek maatschappelijk verantwoord werkgeverschap te noemen - bijvoorbeeld door arbeidsvoorwaarden te verduurzamen, te werken aan een evenredige genderbalans, een ontwikkelcultuur te stimuleren of selectieprocessen eerlijker en objectiever in te richten.

Goede voorbeelden van bedrijven waar HR-professionals zich hebben ingezet voor maatschappelijk verantwoord werkgeverschap zijn bijvoorbeeld KLM en Teijin Aramid. Zo is KLM in 2017 al begonnen met gebruik maken van de AWVN duurzame inzetbaarheid app, waardoor werknemers inzicht krijgen in hun werksituatie en ontwikkelingsmogelijkheden, en door deze inzichten mogelijk hun eigen duurzame inzetbaarheid en toekomstige arbeidskansen kunnen vergroten. Een ander goed voorbeeld is Teijin Aramid, producent van onder meer aramidevezels. Ze zijn in 2024 begonnen met implementeren van groene arbeidsvoorwaarden in de CAO, waarbij werknemers een budget ter beschikking krijgen dat besteed kan worden aan bijvoorbeeld zonnepanelen, een warmtepomp of een laadpaal.

Werkgevers die op een maatschappelijk verantwoorde manier leidinggeven investeren dus veel in hun werknemers. Niet alleen omdat zij daar zelf profijt van hebben, maar ook omdat zij bijdragen aan een groter belang: zorgen dat alle mensen kunnen meekomen en zo bevorderen dat mensen ook een volgende baan kunnen vinden. Als alle werkgevers dat doen, heeft iedereen daar baat bij. Door medewerkers ontwikkelingskansen te bieden, dragen werkgevers bij aan een bredewelvaartseconomie met goede, zekere banen en minder ongelijkheid. Maatschappelijk verantwoord werkgeverschap is zo niet (alleen) doel maar (ook) middel richting zowel de samenleving als eigen werknemers.

Voorbeelden van MVW uit SER-adviezen

In diverse adviezen van de SER komen thema’s aan bod die direct raken aan maatschappelijk verantwoord werkgeven, en hoe het als middel ingezet kan worden dat bij kan dragen aan brede welvaart. Een paar voorbeelden.

Als het gaat om de duurzame ontwikkeling van je werknemers benadrukt de SER in het advies over Leven Lang Ontwikkelen dat werkgevers een duidelijke verantwoordelijkheid hebben in beschikbaar stellen en bekostigen van functiegerichte ontwikkeling. Tegelijkertijd moet de overheid zorgen voor een stevige infrastructuur, zodat zowel werkgevers als werknemers kunnen bouwen op een duidelijk en toegankelijk systeem voor ontwikkeling en scholing. Dat is onvoldoende op orde. Hier is meer publiek-private samenwerking nodig.

Daarnaast biedt sociale innovatie, het vernieuwen van de arbeidsorganisatie en daarmee het creëren van een werkomgeving waarin werknemers hun kwaliteiten en hun talenten kunnen ontwikkelen, niet alleen de mogelijkheid voor medewerkers om op een fijnere manier te werken, het verbetert ook de bedrijfsprestaties. De SER pleit in zijn advies dan ook voor sociale innovatie naast iedere technologische innovatie, omdat daarmee zowel de arbeidsproductiviteit als de werkomstandigheden van de medewerkers worden gediend. Vooral het kleinere MKB verdient daarbij ondersteuning en actieve uitwisseling van best practices.

Maar denk ook aan uitdagingen zoals AI, en de invulling van maatschappelijk verantwoord werkgeven binnen deze context. AI kan de inhoud en organisatie van werk ingrijpend veranderen. Het is daarom van belang om hierover tijdig en actief het gesprek aan te gaan met je werknemers. SER adviseert dan ook om waardig werk centraal te zetten bij de invoering van AI. Betrek medewerkers vroeg bij het innovatieproces voor een effectieve uitvoering en de vermindering van eventuele weerstand, zodat de kansen van AI, onder meer voor productiviteit, kwaliteit van werk en inkomen, optimaal worden benut.

Motivaties om met MVW aan de slag te gaan

Maatschappelijk verantwoord werkgeven raakt natuurlijk aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. De SER houdt zich actief bezig met internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen, adviseert overheid en bedrijfsleven over IMVO en brengt partijen bij elkaar in de IMVO-convenanten om de samenwerking in sectoren gericht op verdienvermogen, verduurzaming, arbeidsomstandigheden en fatsoenlijk loon te faciliteren en versterken.

Op 19 mei jl. organiseerden we een IMVO-dag met verschillende stakeholders rond de vraag: waarom zou je als bedrijf met IMVO aan de slag gaan? Daarbij kwamen drie drijfveren naar voren: de juridische verplichting, de morele verantwoordelijkheid, én de overtuiging dat het ook bedrijfsmatig loont. Dit sluit naadloos aan bij de benadering die AWVN hanteert wanneer het gaat om maatschappelijk verantwoord werkgeverschap: het is the legal, the right and the smart thing to do.

Ik heb het tot nu toe voornamelijk gehad over waarom maatschappelijk verantwoord werkgeven ‘the right thing to do’ is, maar waarom zou het voor jouw als bedrijf logisch zijn om met MVW aan de slag te gaan?

Zoals in de video, kijken we naar ‘the legal thing to do’, als een belangrijk aandachtspunt in het debat over maatschappelijk verantwoord werkgeven, in het licht van de toenemende juridische verplichtingen rondom transparantie en duurzaamheid. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verplicht grote ondernemingen om gedetailleerd te rapporteren over hun impact op mens en milieu. Het gaat hierbij om thema’s als arbeidsomstandigheden, diversiteit, klimaatimpact en waardeketens. Ook andere Europese wetgeving - zoals de CSDDD (Corporate Sustainability Due Diligence Directive), de EUDR (European Deforestation Regulation) en wetgeving rond loontransparantie, scherpt de maatschappelijke rol van werkgevers aan. Hoewel er op nationaal en internationaal niveau ook terugtrekkende bewegingen zichtbaar zijn, denk aan de afstand die de VS nemen van de klimaatdoelstellingen en diversiteitsbeleid. Het recente omnibusvoorstel van de Europese Commissie met betrekking tot het versimpelen van duurzaamheidswetgeving moet wat de SER betreft niet tot afzwakking van doelen leiden. Het kunnen uitleggen van keuzes is bovendien het nieuwe normaal. Wacht je als werkgever tot de regels je dwingen, of ga je vooruitlopen en een koploperspositie innemen? Het is essentieel om als bedrijf geen speelbal te worden van de onzekerheid rondom wetgeving, maar ook hierin je eigen koers te kiezen en voor te lopen op mogelijke toekomstige wetgeving.

Een andere interessante motivatie om maatschappelijk verantwoord te werkgeven is dat er ook een business case in zit, het is namelijk ‘the smart thing to do’. Want goed werkgeverschap loont. Zo zien we dat organisaties die zich actief inzetten voor inclusie, veilige werkomstandigheden en betekenisvol werk aantrekkelijker worden op de arbeidsmarkt. In een tijd waarin talent schaars is, is dit geen luxe, maar noodzaak. Goed werkgeverschap leidt tot hogere betrokkenheid, lager verzuim, minder verloop en meer innovatiekracht. Medewerkers die zich gezien en gewaardeerd voelen, denken mee, nemen verantwoordelijkheid en zijn ambassadeurs van je organisatie binnen én buiten de muren van het bedrijf.
Daarnaast raakt maatschappelijk verantwoord werkgeven aan nieuwe verdienmodellen. Denk aan de transitie naar een duurzame economie, waarbij investeringen in schone technologie, circulaire bedrijfsmodellen en ketenverantwoordelijkheid niet alleen maatschappelijke waarde creëren, maar ook nieuwe markten openen. Bedrijven die nu inzetten op sociale en ecologische waarde, versterken hun concurrentiepositie, trekken impactgedreven investeerders aan en bouwen aan vertrouwen bij klanten en partners.

Afsluiting

Het lijkt soms alsof we steeds beter worden in het stilzetten van dingen, in het afremmen, tegenhouden of helemaal omgooien. Zeker in de politiek. De kracht om vooruit te bewegen, om dingen daadwerkelijk mogelijk te maken en beleid ook écht uit te voeren, lijkt ingewikkeld. We moeten die kracht en verantwoordelijkheid opnieuw mobiliseren. Niet om terug te stappen, maar om stappen vooruit te zetten. Niet alleen denken of plannen, maar dóén. Zodat we samen daadwerkelijk verschil maken en verder komen.

Daarom sluit ik graag af met een oproep.

Ten eerste aan de werkgevers. Het herzien van werkgeverschap op basis van de nieuwe maatschappelijke context is op dit moment cruciaal. Maatschappelijk verantwoord werkgeverschap is niet enkel een doel, maar vooral een middel - voor het realiseren van brede welvaart, het helpt ons samenwerken bij de uitdagingen van nu. De vraag is niet óf je impact maakt, maar wélke impact je maakt. Dus: hoe draag jij als werkgever bij en wat heb je daarbij nodig?

Deze oproep is niet alleen aan de grote, maar ook aan de kleinere werkgevers: ook zij hebben invloed en impact. Je kunt al klein beginnen door je werknemers bijvoorbeeld te stimuleren duurzame keuzes te maken of te zorgen voor diversiteit bij werving. Daarnaast kunnen kleinere werkgevers ook de samenwerking opzoeken met andere werkgevers in hun sector door bijvoorbeeld aan te sluiten bij initiatieven of ondersteuning te zoeken bij hun branchevereniging. AWVN speelt daar een belangrijke ondersteunende rol bij, bijvoorbeeld rond groene arbeidsvoorwaarden.

Oproep aan de CEO’s – license to operate is hoe je je tot je omgeving verhoudt, waar je voor staat, wat voor invloed je hebt op mens/milieu. Er worden concrete keuzes verwacht en de onderneming en de medewerkers zijn niet gebaat bij stilstand. Keuzes voor een veilige werkomgeving, duurzaam ondernemen en investeren in toekomstige innovatie versterken het verdienvermogen. Dat ís maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Oproep aan AWVN - Ook roep ik AWVN op om krachtig door te gaan met het ondersteunen van bedrijven in deze richting. Het faciliteren van de dialoog tussen de leden hierover draagt bij aan het doorbreken van polarisatie en versterkt ons gezamenlijke doel: een rechtvaardige en welvarende samenleving. Zo blijft het Nederlandse bedrijfsleven een stuwende kracht in de vooruitgang.
Deze tijd vraagt iets van ons allemaal, niet alleen van werkgevers. Daarom deden wij ook een oproep aan de politiek en de overheid na het vallen van het kabinet. Voorkom stilstand! Juist nu is het van essentieel belang dat de Tweede en Eerste Kamer verantwoordelijkheid nemen door voortgang mogelijk te maken op de meest urgente vraagstukken. Er is stabiliteit en voorspelbaarheid in (fiscaal) beleid nodig. Zoals bij de arbeidsmarkthervorming rondom zekerheid voor flexwerkers, rechtsvermoeden voor zelfstandigen en personeelsbehoud bij crisis, arbeidsongeschiktheid, re-integratie etc. en ook bij de aanpak van het stikstofvraagstuk, de energietransitie en de verduurzaming van de industrie. Meer investeren is noodzakelijk voor zowel de leefomgeving als verdienvermogen.

Tot slot, Ik begon ermee dat de SER dit jaar zijn 75-jarige bestaan viert. De Raad is opgericht vlak na de Tweede Wereldoorlog, waarbij er grote behoefte was aan samenwerking om met elkaar de schouders te zetten onder de wederopbouw van de economie en instituties. De grote uitdagingen waarvoor wij staan, zoals vergrijzing, digitalisering, AI, geopolitieke spanningen, ongelijkheid en klimaatverandering, vragen eenzelfde spirit van samenwerking van ons. We kunnen het ons niet permitteren om elkaar los te laten. Daarbij hebben we allemaal onze rol. Voorkom stilstand en pak je rol in het bijdragen aan brede welvaart!