Hoe beleven we thuiswerken in coronatijd? 6 lessen
Veel kantoormedewerkers doen hun werk al ruim een halfjaar vanuit huis. Hoe beleven ze dat? En wat is er nodig om nog langer thuis te kunnen blijven werken? Diverse kennisinstellingen deden in het voorjaar en de zomer van 2020 onderzoek onder thuiswerkers. Ze delen hun belangrijkste inzichten.
Berber Bijma
Wim Pullen,
directeur Center for People and Buildings
Cora Reijerse,
psycholoog
Florijn Vriend,
product lead wellbeing EDGE
Wendela Hooftman,
onderzoeker bij TNO
“Het grootste thuiswerkexperiment ooit”, noemt SER-voorzitter Mariëtte Hamer de gedwongen werkplekverhuizing van tienduizenden werknemers afgelopen voorjaar. Thuiswerken veranderde binnen een paar dagen van uitzondering naar norm, althans voor de mensen die hun werk niet per se op locatie hoeven te doen.
De Denktank Coronacrisis, opgericht op initiatief van Hamer, adviseerde het kabinet dit voorjaar (Advies Mobiliteit en de coronacrisis) om in deeltijd thuiswerken te faciliteren en te onderzoeken wat daarvoor nodig is, rekening houdend met verschillen tussen sectoren, omstandigheden en soorten werkzaamheden.
Inmiddels verschenen de eerste onderzoeken over de beleving van thuiswerken. Wat vertellen deze onderzoeken over de voor- en nadelen ervan? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat medewerkers nog een hele tijd productief en gezond (deels) van huis uit kunnen blijven werken?
De een vindt het de beste werkaanpassing ooit, de ander kan niet wachten tot iedereen weer ‘gewoon’ naar kantoor mag: de manier waarop medewerkers het thuiswerken beleven, verschilt enorm. Het Delftse Center for People and Buildings (CfPB) doet er met andere partijen onderzoek naar. CfPB-directeur Wim Pullen: “Zeker in het begin van de lockdown waren mensen positief. Inmiddels zie je een kleine kentering; mensen vragen zich af hoe lang dit nog gaat duren. Wij zien dat 5 tot 20 procent van de medewerkers extreem anders scoort dan de meerderheid. Dat is een minderheid, maar wel een substantiële groep die thuiswerken extreem negatief beoordeelt.”
De beleving van thuiswerken verschilt vooral naar levensfase, ziet TNO-onderzoeker Wendela Hooftman: “Gemiddeld genomen ervaren mensen de balans tussen werk en privé nog gelijk, maar per levensfase zijn er duidelijke verschillen. Voor mensen met jonge kinderen werd die balans slechter, terwijl deze voor werknemers met oudere kinderen juist positiever werd.”
2. Thuiswerkers missen informeel contact het meest
De kantoorkoffie missen we niet, het praatje bij de automaat wel. Thuiswerkers missen het informele contact met collega’s het meest. Arbeids- en organisatiepsycholoog Cora Reijerse was betrokken bij een kwalitatief onderzoek van het Nederlands Instituut van Psychologen. “Ieder mens heeft behoefte aan live contact, en iedere werknemer heeft behoefte aan aandacht en feedback van de manager. In coronatijden moet je die feedback veel bewuster organiseren.”
Florijn Vriend, product lead wellbeing bij vastgoedtechnologiebedrijf EDGE, wijst ook op onderzoek waaruit blijkt dat “de sociale interactie drastisch naar beneden is gegaan.” Met name mensen die alleen wonen, missen die interactie, stelt zij. “Veel werkenden brachten sowieso al veel uren achter hun scherm door. Dat is nu nog meer geworden. De mentale en fysieke last daarvan is duidelijk een probleem.”
Een groot nadeel van werken op afstand is bovendien dat het ‘leren op de werkplek’ vrijwel ophoudt. Wim Pullen (Center for People and Buildings): “Jonge mensen kunnen niet meer bij ervaren collega’s de kunst afkijken. In de huidige omstandigheden missen we het enorme leervoordeel van fysieke nabijheid.”
3. De grootste winst: een betere werk-privébalans en meer focus
Geen files, niet hoeven staan in de trein: thuiswerken bespaart reisongemakken én reistijd. Thuis werken kost – als het goed is – per saldo minder tijd dan werken op kantoor. Dat zorgt bij vrij veel werkenden voor een betere balans tussen werk en privé – zolang er tenminste geen schoolgaande kinderen thuis zijn. De afwezigheid van collega’s én de heropening van de scholen maken dat veel mensen zich thuis bovendien beter kunnen concentreren dan in de kantoortuin. Vandaar het overwegend positieve oordeel over thuiswerken.
Niet iedereen beleeft het overigens zo: veel mensen leiden volgens Wim Pullen onder de “zelfopgelegde druk” dat ze thuis minstens zo productief moeten zijn als op kantoor. Ook het gebrek aan een eigen (werk)kamer thuis kan de werk-privébalans juist negatief beïnvloeden, ziet Florijn Vriend.
4. Thuiswerken zorgt voor betere én slechtere gezondheid
Onderzoeken geven bepaald geen eenduidig beeld van de gezondheidseffecten van thuiswerken. Fysiotherapeuten constateerden al vrij snel na het begin van de lockdown dat veel meer mensen kampen met klachten aan bijvoorbeeld rug, nek en armen. “De werkplek thuis is doorgaans niet optimaal”, constateert Wendela Hooftman. “Bovendien zitten mensen thuis nog meer en nemen ze weinig korte pauzes.”
Hooftman vervolgt: “Tegelijk horen we dat medewerkers hun eigen gezondheid als beter beoordelen. Ook is het aantal burn-outs niet toegenomen. Wij schrijven dit dubbele effect vooralsnog toe aan de veerkracht van mensen, maar de vraag is hoe de gezondheidsklachten zich op de langere termijn zullen ontwikkelen. Het ingewikkelde is bovendien: als je thuis werkt, ziet misschien niemand dat het niet goed met je gaat. Je zult dus zelf aan de bel moeten trekken bij de bedrijfsarts.”
‘Mensen hebben meer gezondheidsklachten gekregen, maar beoordelen tegelijk hun eigen gezondheid als beter’
Ook Wim Pullen maakt zich zorgen. “Er is een overduidelijke toename van gezondheidsklachten, gecombineerd met een afnamen van het bewegen. Fysieke klachten, veelal aan het bewegingsapparaat, maar ook mentale klachten als vermoeidheid en depressiviteit. Als we daar niet op korte termijn alarmsignalen van arbo-artsen over krijgen, dan wel op de wat langere termijn van cardiologen.”
5. De beleving van thuiswerken is (ook) een kwestie van karakter
Niet iedereen is even ‘geschikt’ om thuis te werken, ziet Cora Reijerse aan de uitkomsten van het onderzoek van het Nederlands Instituut van Psychologen. “Mensen die extravert en consciëntieus zijn, zijn in iedere crisis in het voordeel, dus ook nu. Mensen die introvert zijn en moeite hebben zichzelf te sturen in hun werkzaamheden, hebben het moeilijker met thuiswerken.”
Reijerse vervolgt: “Als organisaties zich meer bewust zouden zijn van de invloed van persoonskenmerken op thuiswerken, zou dat helpen om te bepalen wat individuele thuiswerkers nodig hebben. Managers vinden het echter lastig om verschil tussen mensen te maken. Leidinggeven op afstand vraagt overigens überhaupt al om een nieuwe stijl van leidinggeven, met een nog bewuster hr-beleid en nog meer aandacht voor de juiste taakverdeling binnen een team.”
Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.
6. De meeste mensen willen graag (een beetje) terug naar kantoor
Vooral jonge mensen verheugden zich aan het eind van de zomer enorm op de return to office, zegt Florijn Vriend. “In de kantoren die wij beheren, zat de capaciteit al snel iedere dag weer vol. De helft komt op kantoor voor een betere focus, de andere helft voor sociale interactie.”
Toch willen veel mensen niet volledig weer op kantoor gaan werken. “Covid is tijdelijk, thuiswerken waarschijnlijk permanent. Veel mensen geven de voorkeur aan een combinatie”, zegt Wendela Hooftman. Ook Cora Reijerse ziet ‘hybride’ als ideaal. “Elkaar zo nu en dan echt zíen houdt de binding in stand. Het moet in onveilige tijden mogelijk zijn om veilig één op één af te spreken.”
‘Elkaar zo nu en dan écht zien houdt de binding in stand’
Thuiswerken vraagt dan ook om maatwerk: in de ene sector is meer mogelijk dan in de andere en de ene medewerker heeft er meer behoefte aan dan de andere. Hoeveel dagen medewerkers over een paar jaar nog naar kantoor gaan? Eén à twee dagen komt nu uit onderzoeken naar voren als ideaal. Volgens Wim Pullen is het nog veel te vroeg om daar uitspraken over te doen. “Die twee dagen zeggen we op basis van een halfjaar ervaring. Dat is veel te kort. We moeten die twee dagen ook niet zomaar willen vastleggen in bijvoorbeeld cao’s. Het gewenste gemiddelde kan zomaar weer anders zijn.”
De uitspraken in dit artikel zijn gedaan tijdens een webinar dat de SER hield op 23 september, waarbij de onderzoeksresultaten van diverse instellingen werden toegelicht en bediscussieerd.
Over de Denktank Coronacrisis
De Denktank Coronacrisis is opgericht op initiatief van SER-voorzitter Mariëtte Hamer. Het kabinet heeft de Denktank gevraagd te adviseren over de sociaaleconomische aspecten van de coronacrisis. De Denktank wil kennis verzamelen, oplossingsrichtingen aangeven en met praktische voorstellen komen.
In de Denktank zijn vertegenwoordigd: werkgevers, vakbonden en SER-kroonleden, Vereniging Nederlandse Gemeenten, Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Sociaal en Cultureel Planbureau, Centraal Planbureau, Centraal Bureau voor de Statistiek, Clingendael, De Nederlandsche Bank, Onderwijsraad en de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken.
