Waarom is Europa belangrijk en wat heeft Nederland daaraan?
Nooit meer oorlog. Dat was de drijfveer voor samenwerking binnen Europa na de Tweede Wereldoorlog. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) groeide uit tot de Europese Unie (EU) van nu. Europese samenwerking is nu misschien wel harder nodig dan ooit. Vijf vragen over de EU en haar belang voor Nederland.
In dit artikel lees je meer over:
- Het doel van de Europese Unie
- Wat het EU-lidmaatschap voor Nederland oplevert
- Wat de SER met Europa te maken heeft
- Wat er beter kan in Europa
- De Europese agenda voor de toekomst
Het nut van Europa – in het kort
De Europese Unie is opgericht om al haar lidstaten en hun inwoners vooruit te helpen. Het EU-lidmaatschap kost Nederland een fors bedrag aan afdrachten, maar levert nog veel meer op in de vorm van handel en economische groei. De SER wil dat de EU de komende jaren prioriteit geeft aan het verkleinen van de verschillen binnen en tussen lidstaten en het vergroten van de brede welvaart. Dit vraagt een gelijk speelveld voor ondernemers, handhaving van regels, bescherming van publieke waarden en een krachtige aanpak van de geopolitieke en transitieopgaven waar Nederland en Europa voor staan.
De Europese Unie is opgericht om alle lidstaten en hun inwoners vooruit te helpen. Het doel is om de levensomstandigheden, de werkgelegenheid, de productiviteit en de inkomens van de EU-bevolking te verbeteren en de verschillen tussen en binnen landen te verkleinen. Europa wil dus economisch sterk én sociaal zijn.
De economische en sociale doelen van de EU zijn vastgelegd in het Verdrag betreffende de Europese Unie (1992). Bovenaan staat dat de Unie als doel heeft om de vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren te bevorderen. De menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, mensenrechten, de democratie en de rechtstaat staan hoog in haar vaandel. Ook streeft zij naar duurzame (internationale) ontwikkeling en een brede welvaart waarin alle Europeanen delen.
Om de gestelde doelen te bereiken, heeft de EU grote bevoegdheden gekregen. Die zijn uitgewerkt in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. De EU gaat over beleidsonderwerpen met grensoverschrijdende effecten die de lidstaten beter gezamenlijk kunnen aanpakken, waarbij schaalvoordelen worden benut. Dit betreft de interne markt, mededinging, externe handel, economisch, monetair en sociaal beleid, asiel-en migratiebeleid, klimaatbeleid en consumentenbescherming. Over thema’s als onderwijs, volksgezondheid, cultuur, industrie, toerisme, civiele bescherming en administratieve samenwerking gaan de lidstaten vooral zelf. Dit geldt vooralsnog ook voor veiligheid en defensie.
Er is veel discussie over de voor- en nadelen van het EU-lidmaatschap. Zeker na Brexit, het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Wegen de voordelen op tegen de nadelen? Het antwoord is: ja, absoluut.
Het is waar dat Nederland jaarlijks meer geld aan de EU afdraagt dan het ontvangt. Dat maakt Nederland tot een netto-betaler. Toch levert het EU-lidmaatschap Nederland per saldo veel meer op dan het kost. Dat zit ‘m in het geld, maar zeker niet alleen.
Nederland heeft als open handelsland veel profijt van de interne markt en de lagere handelskosten binnen Europa, want Nederland verdient bijna 80 procent van zijn nationaal inkomen met Europese handel. Het Centraal Planbureau (CPB) heeft berekend dat het bruto binnenlands product (bbp) van Nederland dankzij de EU 3,1 procent is gestegen. Nederland is zelfs een van de landen die het meest baat hebben bij de interne markt.
Daarnaast heeft Nederland Europa hard nodig om mondiale vraagstukken als klimaat, energie, migratie en digitalisering aan te pakken. Geen enkel land is in zijn eentje in staat om die grensoverschrijdende problemen op te lossen. Nederland heeft Europa bovendien ook nodig om zijn grondgebied en geopolitieke belangen te verdedigen.
De onderwerpen waar de SER zich op richt, hebben veel raakvlakken met de EU. Denk aan algemeen sociaal-economisch beleid, arbeidsomstandigheden en consumentenaangelegenheden. Daarom is de SER zeer betrokken bij Europa en de Europese integratie. De SER heeft sinds het Verdrag van Rome (1957) meer dan 200 adviezen uitgebracht over Europa, waaronder het advies ‘Prioriteiten voor een fair Europa’ (2019). Het SER-advies voor de middellange termijn ‘Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving’ haakt hierbij aan.
De SER ziet Europese samenwerking als essentieel voor duurzame ontwikkeling en brede welvaart. Brede welvaart houdt in dat economische groei en vooruitgang samengaan met sociale samenhang en vooruitgang en een goede kwaliteit van de leefomgeving. Dit is de rode draad in alle SER-adviezen over Europa. De toekomstige welvaart van Nederland is erg afhankelijk van een voorspoedige sociaal-economische ontwikkeling van de overige lidstaten, omdat zij onze belangrijkste handelspartners zijn.
Sinds de financiële crisis die in 2008 uitbrak en de coronacrisis zijn de verschillen binnen en tussen Europese lidstaten groter in plaats van kleiner geworden. De voordelen van de interne markt komen dus niet in gelijke mate bij alle burgers terecht. Er zijn mensen en bedrijven die van het vrije verkeer van goederen en diensten profiteren, anderen hebben er juist schade van. Bijvoorbeeld vanwege oneerlijke concurrentie, grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit en gebrek aan handhaving van regels. Het risico is dat mensen zich achtergelaten voelen en zich van Europa afkeren.
Om het draagvlak voor de EU te versterken, is het van belang dat de EU zich inzet voor een eerlijker Europa. Het SER-advies ‘Prioriteiten voor een fair Europa’ (2019) pleit voor een eerlijker Europa. Het doel is dat in heel Europa het welvaartspeil stijgt en de verschillen tussen landen kleiner worden. In Europese termen heet dat opwaartse convergentie. In gewoon Nederlands: race naar de top.
Om dat te bereiken is het volgens de SER van belang dat de werkgevers- en werknemersorganisaties in Europa nauw bij de meerjarenstrategie van de EU worden betrokken. Als iedereen meedoet en van de welvaartsstijging binnen Europa profiteert, zal het draagvlak voor de Europese Unie onder de bevolking stijgen en wordt de positie van Europa versterkt. Samen staan wij sterker in een wereld waarin het streven naar dominantie meer en meer de boventoon voert.
De toekomstige welvaart van Europa hangt in hoge mate af van de manier waarop we als EU omgaan met grote vraagstukken als het klimaat, de energietransitie en de internationale handelspositie van Europa. De schuivende machtsverhoudingen in de wereld stellen de EU eveneens voor grote opgaven op het gebied van veiligheid en defensie.
De EU heeft in 2020 een plan gelanceerd voor de heropbouw van Europa na de coronacrisis. Het doel van dit herstelplan NextGenerationEU is om Europa groener, digitaler en veerkrachtiger te maken. In deze programmaperiode (2021-2027 wordt hiervoor het grootste stimuleringspakket ooit uitgetrokken: meer dan 750 miljard euro. Onderdeel van het plan is de Green Deal: het plan om Europa om te vormen tot een moderne, grondstoffenefficiënte en concurrerende economie. Het streven is om als eerste continent klimaatneutraal te worden.
De Europese agenda wordt mede bepaald door de conclusies van de Conferentie over de toekomst van Europa, die van mei 2021 tot maart 2022 is gehouden. Doel was om de Europese burgers op allerlei manieren mee te laten denken over de uitdagingen en prioriteiten van Europa. De inbreng van Nederlandse burgers is samengevat in het eindrapport Kijk op Europa.
Het kabinet Rutte-IV wil in de Europese Unie een leidende rol op zich nemen om de Unie slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken, zo staat in het Coalitieakkoord. Ook zet het kabinet in op de versterking van de militaire samenwerking op EU-niveau.
