Voormalig pluimveemultinational Ruud Zanders, in kippenhoofdstad Venray, bepleit nu minder eierconsumptie. In 2007 ging zijn megabedrijf met een omzet van 45 miljoen euro omzet op de fles. Dat en een bezoek van leergierige Afrikanen maakte van hem veganist, idealist en duurzaam ondernemer.
Tekst: Ton Bennink
Daar zat hij dan, met de handen in het haar. In de enige echte kippenhoofdstad van Nederland, dorp Oirlo, gemeente Venray, waar de geest van de minister van Landbouw in het eerste naoorlogse kabinet, Sicco Mansholt, heilig was.
Nooit meer oorlog en zo veel mogelijk voedselproductie tegen zo laag mogelijke prijs om alle monden te voeden. Nou, dat was niet tegen dovemansoren gezegd in Venray. Op 45.000 inwoners, telt de plaats 4,2 miljoen kippen en 650.000 varkens, zo becijferde het CPB. “Met mijn broer had ik het bedrijf van ons pap en mam overgenomen. We hadden drie kernwaarden, grootschalig, grootschalig en grootschalig. Bedrijfsonderdelen in Frankrijk, Turkije, Polen, Duitsland en een van de grootste pluimveehouderijen in Zuid-Nederland. Op 16 oktober 2007 gingen we failliet. Alle bankrekeningen op nul, met vrouw en drie dochters in een klein huurhuis, wat nu? Nog groter? Op naar de 15 miljoen kuikens?”
‘Eten zelf het graan’
Achteraf is het makkelijk praten, maar ook toen het nog goed ging, wrong het soms bij Zanders.
Thuis had hij het er regelmatig over. Was dit nou de weg? Al die beesten die voor de consumptie een rotleven hadden? Nadat de wekker afging, was voor filosofie geen tijd meer. Acht miljoen eendagskuikens, één miljoen legkippen, 125 werknemers en een omzet van 45 miljoen euro die gehaald moest worden. Daar lag de prioriteit.
Foto Hans Vissers
De ‘kippenkeizer’ was 34. Tijd om eens rond te kijken. Dankzij zijn studie aan de Wageningen Universiteit en zijn praktijkervaringen kon hij aan de slag bij Rondeel eieren, waar op een andere manier naar eierproductie wordt gekeken. Als directeur zag hij hoe het wel kon. Boeren met respect voor het dier. “Daarna was ik parttime lector Gezonde pluimveehouderij bij Aeres in Dronten. Daar ging het roer helemaal om. Een groep Afrikanen kwam bij ons kijken hoe je kippen kon houden. Hoe ze het daar deden? Zo ouderwets. Dus ik zei dat ze goede granen en mais moesten voeren. Toen was het hun beurt voor totale verbazing. ‘Je denkt toch niet dat we goed graan aan beesten geven? Dat eten we zelf op.’”
Croky
Sinds die tijd neemt hij niets meer voor waar aan. De geest van Mansholt stopte hij weer in de fles en Zanders legde zijn oor te luister. Niet meer uitsluitend bij boeren, want met respect; dat we de beste boeren van de wereld zijn en dat dit als je het puur economisch bekijkt wel klopt, dat had hij inmiddels wel gehoord. Zanders luisterde naar mensen buiten zijn sector zoals Maurits Groen, in 2015 nummer een op de Duurzame top-100-lijst van dagblad Trouw en naar Hannah van Zanten en Imke de Boer die onderzoek doen naar dierlijke productiesystemen aan de Wageningen Universiteit. Zijn les: we concurreren direct en indirect met dieren over de beschikbare grond, we eten 70 tot 75 gram eiwitten per dag terwijl dat er maar 20 gram mogen zijn en we stoppen veel meer goed voedsel in beesten dan we er uithalen. “We stoppen 1 kilo graan in een kip waar we tien mensen mee kunnen voeden. We eten de toekomst op en het eerlijke deel van mensen in Afrika en Azië. Dat wil toch niemand? Een ei en een glas melk per dag en veel minder vlees. Dat is nodig.”
Dus geen gratis eieren bij Kipster en een nagenoeg veganistische, transparante Zanders. Dit jaar nog staan uitbreidingen op de planning in België (met Lidl) en in de VS (met supermarkt Kroger), en er zijn contacten in de UK, Frankrijk en Duitsland. Zanders blijft zijn missie verkondigen. Zonder domineetrekjes. “Nee hoor, ik stap ook de McDonald’s binnen. Dan wordt het wel een veggie McChicken. En ook ik kan ongezond eten hoor. Oreo-koekjes en Croky paprikachips zijn zonder dierlijke eiwitten, maar ook die verhogen je cholesterol. Haha.”
Drie sterren
Kipster startte in Venray als gezamenlijke onderneming van Maurits Groen, Ruud Zanders, Olivier Wegloop en Styn Claessens. Al snel sloeg het concept aan. Zo kreeg het bedrijf vooraf van Lidl de garantie dat ze vijf jaar eieren afnemen van de kippenboerderij. Ook inkoopcombinaties als Victoria Trading (Albron, Efteling en FFC) en de cateraar van Schiphol (HMS Host) verbonden zich aan het merk. De eigenaren hebben hun sporen verdiend met onder meer Boomerang ansichtkaarten (Wegloop) en zonne-energiebedrijf Wakawaka (Groen). Claessens als praktijkman.
'We willen graag blijven leren hoe het beter kan'
Begin dit jaar opende een tweede en derde vestiging in Beuningen. Kipstereieren kregen drie sterren van de Dierenbescherming. Het maximum haalbare. De legkippen worden gevoed met reststromen. 65 procent komt van bakkerijproducten, 30 procent uit reststromen uit de landbouw zoals eierschalen, haverdoppen en zonnebloemresten en 5 procent toegevoegde mineralen en vitaminen. Kipster heeft een missie. Vandaar dat geïnteresseerden zonder aankondiging welkom zijn voor een rondleiding. Transparantie is koning bij het bedrijf dat als credo groot in kleinschaligheid heeft. Zanders: “We willen graag blijven leren, van iedereen en iedere dag hoe het beter kan. Echt gelukkig zijn de kippen natuurlijk als ze met zo’n tien soortgenoten in een bosrijke omgeving op een aantal hectare rondlopen, maar dan kost een ei honderd euro. Het moet wel haalbaar zijn. Toch: wij bepalen waar de kip haar ei legt, wanneer het dag en nacht is en wanneer zij dood moet en als soepkip verder moet. Ideaal is het ook bij ons niet. Onderzoeken wijzen uit dat het intelligente beesten zijn met emoties en gevoelens. Dat mogen we nooit vergeten.”
De locatie en het precieze tijdstip wil Ruud Zanders nog niet kwijt, maar dit jaar nog start het bedrijf met de bouw van een varkenshouderij in Nederland. Ook deze beesten worden gevoerd met reststromen. En ook hier hebben diverse grote partijen (“Lidl? Zou zo maar kunnen) grote interesse.
De SER bracht in het najaar van 2016 advies uit over verduurzaming van de veehouderij. De adviescommissie onder leiding van Ed Nijpels stelde dat aan drie voorwaarden moest worden voldaan om die verduurzaming te versnellen: landelijke regie van een ‘nationaal regisseur’, doorzettingsmacht met juridische middelen én financiële steun voor de 30 procent meest duurzame bedrijven in de sector. Het rapport werd goed ontvangen, zegt Nijpels. In de media was er lof en toenmalig staatssecretaris Martijn van Dam liet weten dat het kabinet de adviezen grotendeels zou overnemen.
Drieënhalf jaar later is daar echter weinig van terechtgekomen. Bijna onopgemerkt verklaarde een deel van de Tweede Kamer, tijdens een demissionair kabinet in 2017, het onderwerp controversieel. In het volgende regeerakkoord kwam het niet aan de orde. “Ons advies is door politiek gedraai van tafel verdwenen. Er is veel te weinig mee gedaan”, stelt Nijpels. “Was er de afgelopen jaren wél werk van gemaakt, dan waren de problemen in de sector, bijvoorbeeld met stikstof, nu duidelijk minder groot geweest.”
Er is de afgelopen jaren een financiële stimulans ingevoerd voor duurzame varkenshouderij en de stikstofdiscussie brengt ook een en ander in beweging, maar bijvoorbeeld de nationaal regisseur die de SER voorstelde, kwam er nooit. Nijpels: “Op dat punt staat ons advies nog overeind: wil je verduurzamen, dan heb je krachtige regie nodig. Wij hadden een model voor ogen vergelijkbaar met het klimaatakkoord. Belangrijk is dat alle schakels in de sector meedoen met duurzame keuzes. Winkels zouden consumenten helemaal geen keuze moeten bieden voor niet-duurzame vleesproducten.”
Ook de steun voor koplopers vindt Nijpels nog steeds zeer verdedigbaar. “Natuurlijk moet je boeren helpen die willen afbouwen. Maar de steun en financiering moeten vooral gericht zijn op de bedrijven die het best presteren.”
