• 
• 

7 klimaatmaatregelen die kunnen bijdragen aan economisch herstel

Rolf de Vos

Frank Elderson, De Nederlandsche Bank
“De CO2-prijs moet omhoog. Dit is de meest effectieve prikkel om uitstoot te reduceren.”

Niels Kastelein, directeur Klimaat EZK
“49% emissiereductie in 2030 blijft overeind. Maar het pad daar naartoe zal wat anders verlopen.”

Olof van der Gaag, Nederlandse Vereniging Duurzame Energie
“De energietransitie levert voor tientallen jaren werkgelegenheid op.”

Mathijs Bouman, journalist en econoom
“De coronacrisis biedt een kans om te laten zien dat je dit internationaal kunt aanpakken.”

1. Keynesiaans investeren in groene maatregelen

Een grootscheeps herstelplan, met tientallen miljarden euro’s aan overheidsinjecties in groene maatregelen, zou duizenden bedrijven en werknemers aan het werk kunnen houden. Het is de methode van de Britse econoom Keynes, die veel aanhang heeft. Zo wil bijvoorbeeld Frank Elderson, directeur van de Nederlandsche Bank, graag zoveel mogelijk groene investeringen in het Klimaatakkoord naar voren halen. “Dan denk ik aan het stimuleren van elektrisch vervoer, openbaar vervoer, versnelde maatregelen in gebouwen. Dat moeten we toch doen.”

Leeft dat wel bij de beslissers? Ed Nijpels, voorzitter van het Klimaatakkoord, zegt dat hij ziet dat er in elk geval veel over nagedacht en gepraat wordt.” Maar journalist en econoom Mathijs Bouman betwijfelt of het realistisch is. “Onszelf ‘Keynesiaans’ uit de crisis investeren is een kans, maar ik moet de verwachtingen wel temperen. Dat hebben we als Nederland namelijk nooit gedaan. Ook na de vorige crisis gingen we bezuinigen.”

Niels Kastelein, directeur Klimaat bij het ministerie van EZK, ziet dat veel politici nu wel minder willen gaan bezuinigen dan destijds: “Maar of dat na de verkiezingen van volgend jaar nog zo is moeten we gaan zien.” Hij bekijkt dat ook in het licht van de mogelijkheden na de coronacrisis: “In de eerstkomende jaren zal de handelingsruimte van bedrijven, particulieren en overheden ook beperkt zijn.”

2. Infrastructuur, R&D en innovatie: no regret

Als er dan toch overheidsgeld beschikbaar komt, moet dat als eerste worden geïnvesteerd in de groene ideeën die de economie weer een zetje in de rug geven. Kastelein: “De eerste voorzichtige inventarisatie hebben we gemaakt. Innovatie, onderzoek en ontwikkeling en versneld uitrollen van groene infrastructuur, die scoren hoog in de internationale literatuur, als het gaat om ideeën die de economie een zetje geven. Wij kijken vooral naar kosteneffectiviteit: kan het snel — want dan draagt het bij aan ons herstel — en behouden we de kritische competenties in Nederland? En misschien zijn er meer criteria. Ideeën blijven welkom.”

Een van de ideeën voor een groene infrastructuur is het verzwaren van het elektriciteitsnet. “We hebben een routekaart nodig voor de elektrificatie van de industrie. Dat geeft de industrie perspectief op schone betaalbare stroom, en de leveranciers op een nieuwe afzetmarkt”, aldus Olof van der Gaag, directeur van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). “Dat verzwaren van het net is echt ‘no regret’; het is een maatregel die je in elk geval kunt nemen zonder er spijt van te krijgen.”

3. Voorwaarden aan geredde bedrijven

De overheid heeft tot dusverre tientallen miljarden uitgegeven om zoveel mogelijk bedrijven en werkgelegenheid te redden. Het volgende pakket is aanstaande. Velen zijn het erover eens dat de overheid voorwaarden mag stellen aan bedrijven die zij redt. Als voorbeeld komt KLM nogal eens langs.

Bouman waarschuwt: “Als je investeert in een bedrijf, mag je ook mee aan het stuur zitten. Maar we moeten de steun niet gaan misbruiken voor allerlei hobby’s, dan lopen we de kans dat we de recessie alleen maar dieper maken. En die wordt al dieper dan we ooit hebben meegemaakt.” En, verwijzend naar de steun voor KLM: “Wetgeving voor kerosinebelasting of hogere landingsrechten hadden we ook vóór corona al kunnen maken.”

4. Hogere CO₂-prijs

Frank Elderson heeft bovenaan zijn Groen-Herstel-verlanglijst: de CO₂-prijs moet omhoog. “De prijs voor uitstoot van CO₂ die bedrijven betalen in het Europese systeem voor emissiehandel was voor de crisis al te laag, en die is door corona alleen maar lager geworden. Maar beprijzing is de meest effectieve prikkel om uitstoot te reduceren. Die prijs moet weer omhoog, met bijvoorbeeld een minimumprijs. Want we moeten voorkomen dat de industrie de investeringen die ze van plan was te doen weer in de ijskast zet vanwege een lagere CO₂-prijs.”

De prijsvloer vindt niet louter instemming, en zal ook in Europees verband moeten worden afgesproken. Een lastige route, nu. Voor een extra nationale CO₂-heffing voor de industrie lanceerde het kabinet eind april een voorstel, als onderdeel van afspraken in het Klimaatakkoord. Maar de hoogte van die heffing is nog niet bekend. Kastelein: “Het doel van 49% emissiereductie in 2030 blijft overeind. Maar het pad daar naartoe zal wat anders verlopen. Dat zou hier kunnen betekenen dat je wat lager begint, maar uiteindelijk in 2030 wel op hetzelfde uitkomt.”

Dat ‘vertraagde’ pad geldt mogelijk ook voor andere maatregelen. Bijna unaniem stelt iedereen dat het dan wel belangrijk is dat bedrijven zo snel mogelijk weten welk klimaatpad ze tot 2030 moeten volgen.

5. Een groene-banenplan

Een belangrijk argument om steviger in te zetten op klimaatmaatregelen is de hoeveelheid banen die daarmee gepaard gaat. Volgens Van der Gaag zorgt een Groen Herstel voor meer werkgelegenheid: “De energietransitie zorgt in 2030 voor 70.000 banen, tegen 10.000 banen die dan verdwenen zijn. De energietransitie levert voor tientallen jaren werkgelegenheid op, en daarna zou die kunnen stabiliseren. Je zag het al gebeuren op de vacaturesites: netbeheerders, installatiebedrijven vroegen al om honderden mensen. Maar tegelijk is dit een bedreiging. Je moet wel de mensen kunnen vinden, anders stagneert de transitie of wordt die duurder.”

Bouman twijfelt of de huidige overheidssteun aan bedrijven voor de loonkosten (de NOW-regeling) werknemers in de lastige sectoren (reisbranche, theaters, horeca) moet bewegen naar groene sectoren. Want zo leg je immers niet een voorwaarde op aan het bedrijf, maar aan de werknemer. ” Van der Gaag wil in elk geval een ‘stevige scholingsparagraaf’: “Iemand die bij een kolencentrale gaat niet zomaar zonnepanelen aanleggen.”

Meer lezen? SERmagazine verschijnt ook 5 keer per jaar als papieren tijdschrift.

6. Word concreet

Vele klimaatregelen worden geopperd, maar het gaat vaak om de details van de invulling. Olof van der Gaag stelt voor dat de verschillende sectoren binnen het Klimaatakkoord komen met concrete maatregelen voor dergelijke snelle acties. “Ik weet dat dit al gebeurt bij de sector-overleggen over het Klimaatakkoord in de gebouwde omgeving en in elektriciteit.” Hij noemt zo’n detail: “De huidige regeling voor huiseigenaren zegt dat de subsidie wordt verleend als die twee besparende maatregelen neemt. Als we dat nou beperken tot één maatregel, dat gaat de huiseigenaar eerder investeren en zijn bedrijven ook geholpen.”

Dergelijke ideeën zouden deel kunnen gaan uitmaken van het groene herstelpakket waarmee het kabinet nu bezig is. Niels Kastelein: “Daarvan zullen we nog voor de zomer de contouren schetsen.”

7. Internationale aanpak

Nederland, met een open economie, zal ook voor een groot deel afhankelijk zijn van het buitenland. Velen suggereren vooral samen op te trekken met de Green Deal van de EU. Maar van internationale coördinatie van herstel- en klimaatbeleid is nog geen sprake, constateert Mathijs Bouman: “Ik verbaas me erover dat Nederland hierin niet het voortouw neemt. Ik vind de allergrootste bedreiging van de coronacrisis dat het klimaatbeleid internationaal uit elkaar valt, met veel versnippering, handelsoorlogen, nationalisme. Positiever geformuleerd: de coronacrisis biedt ook een kans om te laten zien dat je dit internationaal kunt aanpakken.”

Kastelein zegt dat wel degelijk intensief ambtelijk overleg plaatsvindt. “We zitten internationaal in de kop van de kopgroep, maar overleg is lastig. We moeten dat kennelijk beter zichtbaar maken en intensiveren. Dit neem ik ook wel echt mee naar de minister.”