Advies TTIP: Transatlantic Trade and Investment Partnership
De onderhandelingen tussen de EU en de VS over het handelsverdrag TTIP leidden tot een breed maatschappelijk debat. De SER publiceerde in 2016 een unaniem advies over TTIP, waarbij de raad ingaat op de zorgen over onder meer de veiligheid van ons voedsel, over de ondermijning van democratische besluitvorming en over het verlies van banen.
In dit advies vindt de SER dat TTIP geen aanleiding mag vormen voor verandering van niveaus van bescherming van mens en milieu. Europa moet zijn hoge beschermingsniveau in wet- en regelgeving kunnen handhaven en zo nodig verder verhogen. Daarvoor moet er ook voldoende beleidsruimte van overheden blijven. Overheden moeten vrij blijven om overeenkomstig de eigen voorkeuren bepaalde diensten ‘van algemeen publiek belang’ te verklaren en daarmee uit te zonderen. Hiermee sluit de SER aan bij de inzet van Nederland en de Europese Commissie in de onderhandelingen.
De EU en de VS moeten streven naar duurzame welvaartsgroei in het globaliseringsproces waar ook opkomende economieën en ontwikkelingslanden in meegroeien. Een multilateraal (wereldwijd) akkoord blijft de voorkeur houden. In dat licht is het van belang dat TTIP zo wordt vormgegeven dat ook derde landen er per saldo van kunnen profiteren en dat het geen belemmering vormt voor deelname van andere landen en voor een nieuw wereldwijd handelsakkoord. Van TTIP wordt verwacht dat het een ‘gouden standaard’ vestigt voor toekomstig Europees handels- en investeringsbeleid. Het dient de Europese waarden te bevorderen, waaronder de bescherming van mensen- en werknemersrechten, milieu, de democratie en de rechtsstaat.
Waarborgen in TTIP
Op basis van de uitgangspunten heeft de SER een beoordeling gemaakt van de waarborgen die in TTIP voorzien zijn om maatschappelijke zorgen en bewaren weg te nemen. Daarbij is in het bijzonder gekeken naar de onderlinge afstemming van regelgeving, de uitsluiting van publieke diensten, de relatie tussen handel en fundamentele arbeidsnormen en de voorgestelde investeringsbescherming en -arbitrage.
De SER vindt dat de voorziene waarborgen voor bescherming van publieke belangen bij de afstemming van regelgeving kunnen worden versterkt door deze specifieker te richten op het wegnemen van onnodige handelsbelemmeringen door onder meer uiteenlopende procedures bij gelijk beschermingsniveau. Verschillen in beschermingsniveau voor mens en milieu moeten daarentegen kunnen blijven bestaan. De overlegorganen tussen de VS en de EU die in TTIP zijn voorzien dienen enkel adviesrecht te krijgen; de democratische procedures bij de vaststelling van wetgeving dienen volledig te worden gerespecteerd. Alle relevante stakeholders, zoals sociale partners, dienen een gelijkwaardige en betekenisvolle inbreng te hebben.
Wat betreft handel en fundamentele arbeidsnormen vindt de SER dat er een bindend geschillenbeslechtingsmechanisme moet zijn dat ‘tanden’ heeft. Elementen hiervoor zijn onder meer voldoende onafhankelijkheid ten opzichte van de verdragspartijen en het zo nodig kunnen opleggen van effectieve sancties aan verdragspartijen. Ook moet nagedacht worden over het openstellen daarvan voor derden zoals de civil society en vakbonden. Bij de uitwerking hiervan zijn verschillende varianten denkbaar die op hun merites moeten worden beoordeeld.
De SER vindt dat de voorstellen van de Europese Commissie voor een publiek Investeringshof een stap in de goede richting vormen om de tekortkomingen van bestaande vormen van arbitrage (ISDS) tussen buitenlandse investeerders en overheden te adresseren. De voorstellen zouden wel op een aantal punten verder moeten worden verbeterd om een Investeringshof ook echt te kunnen laten functioneren als een internationale rechterlijke instantie met een publiek en onafhankelijk karakter. Het zou een goede stap kunnen zijn om hiermee ‘oude’ ISDS-afspraken te moderniseren. Dat neemt niet weg dat er in de ogen van de vakbeweging nog steeds sprake zou zijn van een eenzijdige vorm van geschillenbeslechting zonder garanties van een evenwichtige belangenafweging met andere belangen zoals publieke belangen en arbeidsnormen. Dit aspect moet worden beoordeeld in samenhang met de vraag of en hoe TTIP zal voorzien in effectieve verplichtingen met betrekking tot onder andere arbeidsnormen, en daarbij ook voorziet in een bindend geschillenmechanisme.
Bijdrage aan de economie en noodzaak flankerend beleid
Per saldo mogen van TTIP positieve effecten op de economie en op de werkgelegenheid worden verwacht. Maar dat gaat wel gepaard met aanpassingsprocessen: voor afzonderlijke bedrijven en voor bepaalde groepen werknemers kunnen de gevolgen wel negatief uitpakken en ingrijpend zijn. Een goede begeleiding van deze aanpassingsprocessen is daarom noodzakelijk.
Transparantie
De SER noemt transparantie over het onderhandelingsproces van het grootste belang om elke schijn te voorkomen dat een van de belanghebbenden het consultatieproces kan domineren. Om een scherpere inzet van de Tweede Kamer, bedrijfsleven, vakbonden en maatschappelijke organisaties, mede via het publieke debat, te bevorderen is een noodzakelijke voorwaarde dat de onderhandelingen zo transparant mogelijk zijn en dat de bevindingen beoordelingen van het duurzaamheidseffect tijdig door de regering aan de Tweede Kamer en het bredere publiek worden gecommuniceerd.
Met dit advies levert de SER een bijdrage aan een goed geïnformeerd maatschappelijk debat over TTIP met als uitgangspunten: het bevorderen van duurzame internationale handel én het beschermen van publieke belangen. Het advies bespreekt uitgebreid de maatschappelijke zorgen en bezwaren én de waarborgen in TTIP voor de bescherming van arbeidsnormen en publieke belangen.
